Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi)
Chuyên
đề này nhằm giúp các em củng cố các vấn đề cơ bản xoay quanh tác phẩm “Những
đứa con trong gia đình”:
- Hình
ảnh gia đình như một dòng sông liền chảy với các thế hệ nối tiếp nhau giữ gìn
truyền thống.
- Hình
tượng nhân vật Chiến và Việt tiêu biểu cho vẻ đẹp của tuổi trẻ Miền Nam chống
Mĩ.
- “Chất
Nam Bộ” của ngòi bút Nguyễn Thi thông qua việc xây dựng các nhân vật tiêu biểu
cho tính cách người Nam Bộ và hệ thống ngôn ngữ mang màu sắc địa phương phong
phú, sinh động.
KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Vài nét về tác giả,
tác phẩm:
a. Tác giả
+
Tiểu sử - con người:
- Bút
danh: Nguyễn Hoàng Ca.
- Tuổi
nhỏ: vất vả, tủi cực.
- 15
tuổi vào Nam vừa đi làm kiếm sống vừa tự học nơi đất khách quê người >
tâm hồn giàu suy tư, trải đời, hiểu người sâu sắc.
- Quê
ở Bắc nhưng sống, làm việc, hoạt động cách mạng chủ yếu ở Miền Nam > gắn bó
ân tình, chung thủy với nhân dân miền Nam.
+
Sáng tác:
- Thể
loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết.
- Tác
phẩm tiêu biểu: Truyện và kí (1978)
- Đặc
điểm:
• Nguồn
cảm hứng: xuất phát từ hiện thực nóng bỏng, ác liệt ở mặt trận miền Đông – Nam
Bộ.
• Nhân
vật: viết thành công nhất về người nông dân Nam Bộ:
Bản
chất hồn nhiên, bộc trực, căm thù giặc sâu sắc, lạc quan, yêu đời, tín nghĩa.
Gan
góc, sẵn sàng hi sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc > chất “Út Tịch” trong
mỗi nhân vật.
• Khả
năng thâm nhập sâu vào đời sống tâm lí nhân vật:
Tài
quan sát.
Năng
lực phân tích sắc sảo.
Diễn
tả chân xác những điều nhân vật cảm thấy> tái hiện chân thực, sinh động quá
trình tâm lí tế vi của nhân vật.
• Ngôn
ngữ: góc cạnh, phong phú, giàu chất tạo hình., đậm khí chất Nam Bộ > tạo
dựng không gian văn hóa và cá tính nhân vật.
• Giàu
chất hiện thực (nhiều chi tiết dữ dội, ác liệt của chiến tranh), vừa đằm thắm
chất trữ tình.
+
Vị trí văn học sử: cây bút văn xuôi tài năng của văn học kháng chiến.
b. Tác phẩm
+
Xuất xứ: Rút từ tập “Truyện và kí” (1978)
+
Khái quát về tác phẩm:
- Truyện
tái hiện qua hồi tưởng của nhân vật Việt, trong tình trạng bị thương, mê man,
hiện tại và quá khứ đan xen để nói lên truyền thống một gia đình từ đó khái
quát bức tranh Nam Bộ.
- Diễn
biến: đứt nối theo trí nhớ nhân vật > những mảnh hiện thực chắp dính linh
hoạt.
+
Vị trí: Là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất của Nguyễn Thi.
2. Phân tích:
a. Tình huống truyện
Câu
chuyện gia đình của anh giải phóng Việt rơi vào tình huống đặc biệt: bị thương
nặng trong một trận đánh, phải nằm lại giữa chiến trường.
+
Nhiều lần ngất đi rồi tỉnh lại
+
Truyện kể theo dòng nội tâm nhân vật: khi đứt (ngất đi) khi nối (tỉnh lại)
Cách
trần thuật theo dòng ý thức nhân vật.
b. Cách trần thuật
+
3 phương thức trần thuật phổ biến trong tác phẩm tự sự (căn cứ vào ngôi của
nhân vật được kể).
- Phương
thức 1: theo ngôi thứ 3 của người kể chuyện giấu mình > lời gián tiếp.
- Phương
thức 2: theo ngôi thứ nhất do nhân vật tự kể chuyện > lời trực tiếp.
- Phương
thức 3: theo ngôi thứ ba của người kể chuyện tự giấu mình nhưng điểm nhìn, lời
kể lại theo giọng điệu của nhân vật > lời nửa trực tiếp.
+
Những đứa con trong gia đình: kể theo phương thức thứ 3
c. Hình
ảnh gia đình
+ Má: (đọc toàn bộ truyện để có sự
phân tích khái quát)
- Qua
kí ức đứa con: rất phụ nữ, vị tha, nhân hậu nhưng không mềm yếu.
- Có
cuộc sống cơ cực, lam lũ, nhọc nhằn, khổ đau (bốc chồng và chồng bị giặc giết,
một thân một mình nuôi ba đứa con nhỏ)
- Tính
cách phi thường trong những biểu hiện tình cảm bình thường:
o Với
chồng: đi đòi đầu chồng > gan góc.
o Với
con:
Thương
con hết mực nhưng rất nghiêm khắc (trong hồi ức chập chờn của Chiến, Má hiện
lên đầu tiên: ghé lại, xoa đầu, đánh thức, lấy cơm cho Việt ăn…)
Luôn
luôn nhắc nhở con về truyền thống gia đình và mối thù dân tộc.
Hun
đúc, nuôi dưỡng ở con ý chí chiến đấu không mệt mỏi.
Cả
Chiến và Việt luôn tạc dạ lời dặn của mẹ > hình bóng của người mẹ đầy yêu
thương và có sức mạnh cổ vũ mãnh liệt với hai chị em. Má in dấu trong mỗi câu
nói, mỗi hành động của từng đứa con.
+ Chú Năm:
- Khắc
họa qua giọng hò:
“Câu
hò nổi lên giữa ban ngày, bắt đầu cất lên như một hiệu lệnh dưới ánh nắng chói
chang, rồi kéo dài, từng tiếng một vỡ ra, nhắn nhủ, tha thiết, cuối cùng ngắt
lại như một lời thề dữ dội” > so sánh tiếng hò như “một hiệu lệnh”, “một lời
thề dữ dội” > Tiếng hò hút tất cả tâm lực của Chú Năm > vừa nhắc nhớ về
truyền thống, thắp lên niềm tự hào về quê hương khó nghèo nhưng giàu có và bất
khuất, vừa như lời hiệu triệu, một tiếng trống quân thúc giục động viên thanh
niên ra trận.
- Giữ
cuốn sổ gia đình, ghi từng ngày thay cho Việt và Chiến.
Người
giữ lửa yêu nước truyền cho các thế hệ.o
Những
con người có chung phẩm chất: yêu nước, gắn bóo với quê hương tha thiết, căm
thù giặc, gan góc, kiên cường, chiến đấu hết mình vì Tổ quốc.
+ Cuốn sổ gia đình
- Chi
chi tiết những việc xảy ra với gia đình > bằng chứng sống về tội ác của kẻ
thù, lưu giữ, nuôi dưỡng truyền thống gia đình.
- Trao
cho Việt và Chiến > hành động ý nghĩa: trao cho thế hệ con cháu trách nhiệm
giữ gìn truyền thống.
- Cuốn
sổ như một con sông > Con sông tích tụ nước từ bao đời, luôn luôn chảy (như
các thế hệ tiếp nối nhau), đổ vể biển rộng (hòa quyện vào truyền thống bất
khuất của dân tộc, hướng tới tương lai tươi sáng) > dòng chảy truyền thống
gia đình bền bỉ, liên tục và bất tử.
Nhận
xét:
• Hình
ảnh gia đình, gắn với nhan đề tác phẩm, là môi trường khắc họa hình ảnh những
đứa con.
• Tiêu
biểu cho hình ảnh những gia đình miền Nam giàu truyền thống yêu nước trong
kháng chiến chống Mĩ.
d. Hình
ảnh những đứa con
+ Chiến:
- Tính cách trẻ con:
• Tranh
đi bộ đội với em
• Tranh
bắt ếch.
- Mang những phẩm chất
của Má
• Đảm
đang, tháo vát: Thu xếp nhà cửa gọn gàng trước khi đi.
• Tiềm
ẩn bản năng chăm lo của một người phụ nữ: thương và lo cho em, nghĩ ngợi việc
nhà…
• Bộc
trực, quyết liệt, gan góc, không đội trời chung với kẻ thù: “Nếu giặc còn thì
tao mất”.
>
Chiến là hình ảnh tiếp nối của Má: 3 lần được so sánh với má (nói in như má
vậy, giống hệt như má vậy, nói nghe in như má vậy) > sự tiếp nối truyền
thống gia đình >dòng chảy truyền thống dạt dào qua các thế hệ.
+
Việt:
- Tính cách trẻ con, hồn
nhiên, vô tư:
• Tranh
đi bộ đội, tranh bắt ếch với chị.
• Trong
khi chị Chiến lo toan thu xếp việc gia đình thì Việt “lăn kềnh ra ván cười”,
vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay” rồi ngủ quên lúc nào
không biết
• Đi
đánh giặc vẫn đeo ná thun.
• Không
sợ giặc nhưng lại sợ ma.
- Yêu thương, gắn bó với
gia đình
• Thương
má:
o Hình
dung về má qua hồi ức của Việt dịu dàng, tha thiết.
o Chuyển
bàn thờ má: nhắn nhủ, tâm sự với má về quyết tâm trả thù.
• Thương
chú Năm, thương chị: “Chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau. Nghe tiếng chân chị,
Việt thấy thương chị lạ”
- Chiến sĩ giải phóng
gan góc, quả cảm:
• Diệt
được xe bọc thép của giặc.
•
Bị thương nặng, lạc đồng đội, trong hồi ức đứt nối nhưng luôn thường trực nung
nấu: tìm về với anh em, để tiếp tục đấu tranh.
- Căm thù giặc sâu sắc
và quyết tâm chiến đấu đến cùng:
• Thể
hiện sâu sắc qua chi tiết cảm động: chuyển bàn thờ mẹ cùng chị Chiến
• Đưa
má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặ trả thù cho ba má, đến chừng
nước nhà độc lập con lại đưa má về > lời nhắn nhủ, tâm tình cũng là lời thế,
lời hứa với Má.
•
Mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được, vì nó đang đè nặng ở trên vai >
mối thù trừu tượng tụ thành hình thành khối như máu bầm không tan.
>>
Việt và Chiến vừa là khúc sau của dòng sông truyền thống gia đình vừa tiêu biểu
cho thế hệ trẻ miền Nam chống Mĩ: bộc trực, thẳng thắn, gan dạ, dũng cảm, căm
thù giặc sâu sắc, yêu nước tha thiết và quyết tâm chiến đấu vì độc lập.
e. Một
vài nét đặc sắc về nghệ thuật
+
Xây dựng nhân vật: am hiểu và diễn tả chân xác, sâu sắc tâm lí nhân vật > cá
thể hóa tính cách.
+
Ngôn ngữ: đậm chất Nam Bộ, từ cách xưng hô, cách dùng từ, cách nói… (Việt đá
trái dừa rụng xuống mương cái đùng, việc thỏn mỏn, nói in như má…)
CỦNG CỐ KIẾN THỨC
Đề
1: Phân tích nhân vật Việt trong “Những đứa con trong gia đình” để thấy vẻ đẹp
tuổi trẻ Việt Nam thời chống Mĩ.
Để
2: So sánh hai nhân vật Việt và Chiến.
Đề
3: Trong truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình”, nhân vật chú Năm nói:
“Chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một
khúc mà ghi vào đó”.
Hãy
phân tích và chứng minh: trong truyện ngắn này, có một dòng sông truyền thống
gia đình liên tục chảy từ thế hệ cha ông đến đời chị em Chiến Việt.
Gợi ý giải đề:
Đề 1: Nhân vật Việt > thấy vẻ đẹp tuổi trẻ Việt Nam thời
chống Mĩ
+
Tổng quát:
- Giới
thiệu chung về tác giả , tác phẩm.
- Vị
trí, ý nghĩa hình tượng nhân vật Việt trong việc biểu hiện nội dung và nghệ
thuật của tác phẩm.
+
Phân tích:
- Trẻ
con, hồn nhiên > góp phần khắc họa hình ảnh tuổi trẻ chống Mĩ sinh động.
- Yêu
thương, gắn bó với gia đình.
- Gan
góc, quả cảm.
- Căm
thù giặc sâu sắc và quyết tâm chiến đấu đến cùng.
+
Đánh giá:
- Vai
trò, ý nghĩa hình tượng với giá trị tác phẩm.
- Tiêu
biểu cho vẻ đẹp tuổi trẻ chống Mĩ.
- Đặc
sắc nghệ thuật xây dựng hình tượng: miêu tả tâm lí, ngôn ngữ đối thoại và ngôn ngữ
miêu tả sinh động có tác dụng cá tính hóa nhân vật.
- So
sánh với hình tượng chiến sĩ giải phóng khác trong văn học chống Mĩ để thấy
Nguyễn Thi là những “nhà văn của nông dân Nam Bộ” , xây dựng hình tượng người
chiến sĩ giải phóng “đậm chất Nam Bộ”.
Để 2: So sánh tính cách hai nhân vật Việt và Chiến.
+
Chiến: là hình bóng của người Má: dẫu có lúc trẻ con nhưng đã tiềm ẩn những nét
đẹp của người con gái trưởng thành (tháo vát, chăm lo thu xếp việc gia đình,
yêu thương em).
+
Việt: có sự trẻ con, hiếu động của một cậu con trai mới lớn (trong khi chị lo
toan việc nhà thì Việt phó thác cho chị và có những biểu hiện rất trẻ con: “lăn
kềnh ra ván cười”, vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay” rồi
ngủ quên lúc nào không biết…)
So
sánh đoạn đối thoại trước khi lên đường của hai chị em.ð
+
Điểm chung của hai nhân vật: yêu thương gia đình, căm thù giặc, gan góc, bất
khuất, dũng cảm.
+
Đánh giá:
- Mỗi
nhân vật được xây dựng với những nét tính cách riêng biệt, đặc sắc, hợp thành
hình tượng tuổi trẻ chống Mĩ miền Nam.
- Hai
chị em là khúc sau của dòng sông truyền thống gia đình.
- Nghệ
thuật xây dựng nhân vật > “chất Nam Bộ” trong văn Nguyễn Đình Thi.
Đề 3: Hãy phân tích và chứng minh: trong truyện ngắn này, có một
dòng sông truyền thống gia đình liên tục chảy từ thế hệ cha ông đến đời chị em
Chiến Việt.
+
Giải thích câu nói của chú Năm.
+
Phân tích và chứng minh tính liên tục của dòng chảy truyền thống gia đình:
- Má
và chú Năm.
- Chiến
và Việt.
+
Đánh giá:
- Thể
hiện quan niệm về con người của Nguyễn Thi: mỗi con người phải là một khúc
trong dòng sông truyền thống gia đình.
- Thể
hiện sự am hiểu và ân tình của nhà văn với nhân dân miền Nam > “nhà văn của
nông dân Nam Bộ”.